Απόσπασμα συνέντευξης του καθηγητή Γλωσσολογίας, Γ. Μπαμπινιώτη, στην Εφημερίδα ΠΟΝΤΙΚΙ ΑRΤ και στο δημοσιογράφο Ξενοφώντα Μπρουντζάκη, Ιούλιος 2010
► Κύριε καθηγητά, έχετε ακούσει μεγαλύτερη ανοησία απ’ το ότι «μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις»;
Γ.Μ. Η φράση αυτή πρέπει να εκληφθεί ως αντίδραση (με έντονο το στοιχείο τής υπερβολής) στην ηγεμονία τού λόγου. Τίποτε, καμιά εικόνα δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον ζωντανό λόγο, όταν εκφέρεται σωστά, μεστά και αποτελεσματικά. Βεβαίως, ένα θέμα είναι πάντοτε τι περιμένει κανείς από την επικοινωνία, είτε με την εικόνα είτε με τον λόγο. Μπορεί η εικόνα, καθ’ υπερβολή πάντοτε, να ισοδυναμεί ίσως με χίλιες λέξεις, αλλά μη ξεχνάμε ότι υπόκειται και σε χίλιες ερμηνείες, αφού ο εικαστικός κώδικας είναι εγγενώς πολύσημος και λειτουργεί πάντα συνειρμικά. Αντιθέτως, η γλώσσα εξ ορισμού έχει σκοπό ν’ αποκαλύπτει τη σκέψη τού ομιλητή όσο πιο πιστά γίνεται και να περιορίζει δραστικά τα περιθώρια παρερμηνείας.
► Μιας και το έφερε η κουβέντα, δεν νομίζετε ότι στην εποχή τής εικόνας υποχώρησε κατά πολύ το γλωσσικό αισθητήριο;
Γ.Μ. Ναι, αυτό έχει πράγματι συμβεί. Όχι όμως ως κανονική και αποδεκτή λειτουργία ή ως μοιραία εξέλιξη, αλλά ως απόκλιση. Η εικόνα σήμερα κυριαρχεί – κυρίως μέσα από την τηλεόραση – εις βάρος τού έντυπου λόγου (εφημερίδων, περιοδικών) αλλά και τού ηλεκτρονικού λόγου (ραδιοφώνου). Έτσι συμβαίνει το αναμενόμενο : όσο μειώνεται η παραγωγή και η πρόσληψη λόγου, δηλ. τα κείμενα που διαβάζουμε και ακούμε, τόσο υποχωρεί και η αίσθηση, το γλωσσικό αισθητήριο για μια δημιουργική χρήση τής γλώσσας που είναι πάντοτε το ζητούμενο. Θα το πω σκληρά: όπου, όταν και όσο κυριαρχεί η εικόνα, εκεί σε ανεξέλεγκτο συχνά βαθμό υποφέρει η γλώσσα. Και εννοώ την ποιότητα τής γλωσσικής μας επικοινωνίας στον προφορικό και τον γραπτό μας λόγο.
► Ένας άνθρωπος με περιορισμένο λεξιλόγιο μπορεί να είναι πλούσιος στο περιεχόμενο και στις δυνατότητες τής σκέψης του;
Γ.Μ. Όχι. Είναι γνωστό και καθολικά σχεδόν αποδεκτό ότι η γλωσσική καλλιέργεια συμβαδίζει με τη νοητική καλλιέργεια τού ανθρώπου. Η ρήση τού Ludwig Wittgenstein «ο κόσμος μου είναι η γλώσσα μου» ισχύει απολύτως. Είναι κανόνας : όσο περιορίζει κανείς το λεξιλόγιο των ανθρώπων τόσο περιορίζει τον πλούτο και τις δυνατότητες λειτουργίας και έκφρασης τής σκέψης τους. Αυτό προσπάθησε να δείξει, σε ακραία βεβαίως μορφή, ο George Orwell με τη Νέα Ομιλία του (Newspeak), απόλυτα περιορισμένη και ελεγχόμενη από ένα φανταστικό καταπιεστικό ολοκληρωτικό καθεστώς που στερεί από τον άνθρωπο την ελευθερία του, άρα και την ελευθερία τής σκέψης και τού λόγου του.
► Οι σύγχρονες μορφές επικοινωνίας δημιούργησαν στη χώρα μας μια «νέα» γραφή την οποία ονομάσαμε γκρηγκλις. Η συντριπτική πλειοψηφία των μηνυμάτων που ανταλλάσσονται στα κινητά και στους υπολογιστές έχει πλέον καταργήσει τα ελληνικά…Έχουμε λόγο να ανησυχούμε ή μήπως να χαιρόμαστε;
Γ.Μ. Λόγο να χαιρόμαστε δεν έχουμε. Γενικότερα, η κατάσταση σήμερα δεν ενθαρρύνει εκρήξεις χαράς ! Αλλά δεν χρειάζεται και να θρηνούμε για τα Ελληνοαγγλικά μας (greeklish). Το να χρησιμοποιούν οι νέοι, κυρίως, στην ηλεκτρονική τους επικοινωνία το λατινικό αλφάβητο για ν’ αποδώσουν την ελληνική γλώσσα δεν είναι προς θάνατον. Αν τους πείσουμε, δεν κοστίζει τίποτε να χρησιμοποιήσουν την ελληνική γραμματοσειρά, την οποία άλλωστε χρησιμοποιούν συχνά σε πολλές άλλες μορφές επικοινωνίας τους. Στο κάτω κάτω μεγαλύτερη δυσκολία έχουν όταν πάνε να αποδώσουν με τη λατινική γραφή το θ, το χ, το β, το γ, το δ, το αι, το ει κ.λπ., παρά να γράψουν με την ελληνική γραμματοσειρά και την ελληνική ορθογραφία. Ευτυχώς, δεν κινδυνεύoυν από τα Greeklish η ποιότητα τής γλώσσας μας και η ίδια η γλώσσα. Το σχολείο, τα διαβάσματα, τα ακούσματα, η υποβάθμιση τής αξίας τής γλώσσας είναι αυτά που προκαλούν μείζον πρόβλημα.
Επ’ ευκαιρία, ας το πούμε κι αυτό. Το «Greeklish» είναι ένας ατυχής όρος, αφού στην πραγματικότητα δεν δηλώνει ανάμιξη ελληνικής και αγγλικής γλώσσας στην επικοινωνία, αλλά χρήση στη θέση τού ελληνικού αλφαβήτου τού (ελληνικής προέλευσης) λατινικού αλφαβήτου, στο οποίο δεν γράφεται μόνο η Αγγλική, αλλά και η Γαλλική και η Γερμανική και τόσες άλλες γλώσσες. Μιλάμε δηλαδή για τα Ελληνολατινικά μας, για την ελληνική πάντοτε γλώσσα γραμμένη όμως με λατινικούς χαρακτήρες. Αν αυτό ανοίγει την όρεξη για μια γενίκευση τού λατινικού αλφαβήτου εις βάρος τού ελληνικού, αυτό θα ήταν μια άλλη τραγική ιστορία που ευτυχώς δεν συζητείται σοβαρά από κανέναν.
► Κύριε καθηγητά, έχετε ακούσει μεγαλύτερη ανοησία απ’ το ότι «μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις»;
Γ.Μ. Η φράση αυτή πρέπει να εκληφθεί ως αντίδραση (με έντονο το στοιχείο τής υπερβολής) στην ηγεμονία τού λόγου. Τίποτε, καμιά εικόνα δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον ζωντανό λόγο, όταν εκφέρεται σωστά, μεστά και αποτελεσματικά. Βεβαίως, ένα θέμα είναι πάντοτε τι περιμένει κανείς από την επικοινωνία, είτε με την εικόνα είτε με τον λόγο. Μπορεί η εικόνα, καθ’ υπερβολή πάντοτε, να ισοδυναμεί ίσως με χίλιες λέξεις, αλλά μη ξεχνάμε ότι υπόκειται και σε χίλιες ερμηνείες, αφού ο εικαστικός κώδικας είναι εγγενώς πολύσημος και λειτουργεί πάντα συνειρμικά. Αντιθέτως, η γλώσσα εξ ορισμού έχει σκοπό ν’ αποκαλύπτει τη σκέψη τού ομιλητή όσο πιο πιστά γίνεται και να περιορίζει δραστικά τα περιθώρια παρερμηνείας.
► Μιας και το έφερε η κουβέντα, δεν νομίζετε ότι στην εποχή τής εικόνας υποχώρησε κατά πολύ το γλωσσικό αισθητήριο;
Γ.Μ. Ναι, αυτό έχει πράγματι συμβεί. Όχι όμως ως κανονική και αποδεκτή λειτουργία ή ως μοιραία εξέλιξη, αλλά ως απόκλιση. Η εικόνα σήμερα κυριαρχεί – κυρίως μέσα από την τηλεόραση – εις βάρος τού έντυπου λόγου (εφημερίδων, περιοδικών) αλλά και τού ηλεκτρονικού λόγου (ραδιοφώνου). Έτσι συμβαίνει το αναμενόμενο : όσο μειώνεται η παραγωγή και η πρόσληψη λόγου, δηλ. τα κείμενα που διαβάζουμε και ακούμε, τόσο υποχωρεί και η αίσθηση, το γλωσσικό αισθητήριο για μια δημιουργική χρήση τής γλώσσας που είναι πάντοτε το ζητούμενο. Θα το πω σκληρά: όπου, όταν και όσο κυριαρχεί η εικόνα, εκεί σε ανεξέλεγκτο συχνά βαθμό υποφέρει η γλώσσα. Και εννοώ την ποιότητα τής γλωσσικής μας επικοινωνίας στον προφορικό και τον γραπτό μας λόγο.
► Ένας άνθρωπος με περιορισμένο λεξιλόγιο μπορεί να είναι πλούσιος στο περιεχόμενο και στις δυνατότητες τής σκέψης του;
Γ.Μ. Όχι. Είναι γνωστό και καθολικά σχεδόν αποδεκτό ότι η γλωσσική καλλιέργεια συμβαδίζει με τη νοητική καλλιέργεια τού ανθρώπου. Η ρήση τού Ludwig Wittgenstein «ο κόσμος μου είναι η γλώσσα μου» ισχύει απολύτως. Είναι κανόνας : όσο περιορίζει κανείς το λεξιλόγιο των ανθρώπων τόσο περιορίζει τον πλούτο και τις δυνατότητες λειτουργίας και έκφρασης τής σκέψης τους. Αυτό προσπάθησε να δείξει, σε ακραία βεβαίως μορφή, ο George Orwell με τη Νέα Ομιλία του (Newspeak), απόλυτα περιορισμένη και ελεγχόμενη από ένα φανταστικό καταπιεστικό ολοκληρωτικό καθεστώς που στερεί από τον άνθρωπο την ελευθερία του, άρα και την ελευθερία τής σκέψης και τού λόγου του.
► Οι σύγχρονες μορφές επικοινωνίας δημιούργησαν στη χώρα μας μια «νέα» γραφή την οποία ονομάσαμε γκρηγκλις. Η συντριπτική πλειοψηφία των μηνυμάτων που ανταλλάσσονται στα κινητά και στους υπολογιστές έχει πλέον καταργήσει τα ελληνικά…Έχουμε λόγο να ανησυχούμε ή μήπως να χαιρόμαστε;
Γ.Μ. Λόγο να χαιρόμαστε δεν έχουμε. Γενικότερα, η κατάσταση σήμερα δεν ενθαρρύνει εκρήξεις χαράς ! Αλλά δεν χρειάζεται και να θρηνούμε για τα Ελληνοαγγλικά μας (greeklish). Το να χρησιμοποιούν οι νέοι, κυρίως, στην ηλεκτρονική τους επικοινωνία το λατινικό αλφάβητο για ν’ αποδώσουν την ελληνική γλώσσα δεν είναι προς θάνατον. Αν τους πείσουμε, δεν κοστίζει τίποτε να χρησιμοποιήσουν την ελληνική γραμματοσειρά, την οποία άλλωστε χρησιμοποιούν συχνά σε πολλές άλλες μορφές επικοινωνίας τους. Στο κάτω κάτω μεγαλύτερη δυσκολία έχουν όταν πάνε να αποδώσουν με τη λατινική γραφή το θ, το χ, το β, το γ, το δ, το αι, το ει κ.λπ., παρά να γράψουν με την ελληνική γραμματοσειρά και την ελληνική ορθογραφία. Ευτυχώς, δεν κινδυνεύoυν από τα Greeklish η ποιότητα τής γλώσσας μας και η ίδια η γλώσσα. Το σχολείο, τα διαβάσματα, τα ακούσματα, η υποβάθμιση τής αξίας τής γλώσσας είναι αυτά που προκαλούν μείζον πρόβλημα.
Επ’ ευκαιρία, ας το πούμε κι αυτό. Το «Greeklish» είναι ένας ατυχής όρος, αφού στην πραγματικότητα δεν δηλώνει ανάμιξη ελληνικής και αγγλικής γλώσσας στην επικοινωνία, αλλά χρήση στη θέση τού ελληνικού αλφαβήτου τού (ελληνικής προέλευσης) λατινικού αλφαβήτου, στο οποίο δεν γράφεται μόνο η Αγγλική, αλλά και η Γαλλική και η Γερμανική και τόσες άλλες γλώσσες. Μιλάμε δηλαδή για τα Ελληνολατινικά μας, για την ελληνική πάντοτε γλώσσα γραμμένη όμως με λατινικούς χαρακτήρες. Αν αυτό ανοίγει την όρεξη για μια γενίκευση τού λατινικού αλφαβήτου εις βάρος τού ελληνικού, αυτό θα ήταν μια άλλη τραγική ιστορία που ευτυχώς δεν συζητείται σοβαρά από κανέναν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου