Γλωσσική κρίση

Ας συνοψίσουμε:

Τι μπορεί να φταίει και δεν μπορούμε να εκφραστούμε σωστά, με σαφήνεια και καθαρότητα; 

Τι μπορεί να φταίει και έχουμε "φτωχό" λεξιλόγιο; Γιατί κάνουμε συντακτικά, γραμματικά και ορθογραφικά λάθη;

1. Πλούσια γλώσσα έχει όποιος έχει πλούσια σκέψη (γνώσεις, ιδέες). Αν δεν ενδιαφερόμαστε για την πνευματική μας καλλιέργεια και έχουμε καταναλωτική νοοτροπία, το πνεύμα μας ατροφεί.

2.  Μήπως δε διαβάζουμε βιβλία; Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσµα να μην πλουτίζουμε τη σκέψη και το λεξιλόγιό μας και να μην αποκτούμε σωστά γλωσσικά πρότυπα.

3. Και το σχολείο;; Στηρίζεται η γλωσσική διδασκαλία σε σύγχρονες µεθόδους; Γίνεται αυτή σωστά,  εµφυσώντας στους µαθητές την αγάπη για τη γλώσσα και τη µάθηση; Έχουν τα σχολεία δανειστικές βιβλιοθήκες;

4. Η λειτουργία των µέσων µαζικής ενηµέρωσης  φέρει επίσης  ευθύνη για το πρόβλημα. Χρησιμοποιούν µία γλώσσα φτωχή που, κυρίως στις διαφημίσεις  χαρακτηρίζεται από συνθηµατικό, ύφος και ξένους εκφραστικούς τύπους. Ιδίως η τηλεόραση μας εθίζει στην "εικόνα" και, όπου κυριαρχεί η εικόνα, υποχωρεί ο λόγος.

5. Η γλώσσα στηρίζεται στην επικοινωνία και, αν δεν επικοινωνούμε, όπως συμβαίνει  στις απρόσωπες µεγαλουπόλεις όπου ο άνθρωπος απομονώνεται, η γλώσσα δεν καλλιεργείται.

6.  Μήπως το πρόβλημα σχετίζεται και με τη συχνή χρήση ξένων λέξεων, που αντικαθιστούν τις ελληνικές; Ηλεκτρονικοί υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα, ηλεκτρονικά παιχνίδια, κοινωνικά δίκτυα.... Δεν χρησιμοποιούν κυρίως αγγλικά, συντομογραφίες, ανολοκλήρωτο λόγο; 

                                                                                                                            
                                                                                                                                                Κ.Δ.

Τα αποσπάσματα από την επιφυλλίδα του Γ. Μπαμπινιώτη που ακολουθεί θα αποτελέσουν αφορμή για τη συζήτηση μας με θέματα: α) τι είναι και πώς προκαλείται η "κακοποίηση της γλώσσας"; 
                                                     β) πώς επιτυγχάνεται η γλωσσική καλλιέργεια;

Η έννοια τής κακοποίησης τής γλώσσας.

* Είναι εκτός πραγματικότητας, όποιος δεν βλέπει ότι η γλώσσα μας βρίσκεται στον σωστό δρόμο 

 Ως γλωσσολόγος γίνομαι πολύ συχνά αποδέκτης παραπόνων και παρατηρήσεων για την «κακοποίηση» που υφίσταται η γλώσσα μας. Πρόκειται συνήθως για μορφωμένους ανθρώπους, επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, αλλά και ­λιγότερο­ συχνά για λιγότερο μορφωμένους ανθρώπους, με κάποια φανερή έγνοια για τη γλώσσα που μιλάμε και γράφουμε. Τα παράπονα είναι για την «κατάντια» τής γλώσσας μας, για τα «άθλια» Ελληνικά που ακούγονται από την Τηλεόραση, για την «άγνοια» τής Ελληνικής από τους μαθητές, για το πώς γράφονται σήμερα οι λέξεις τής γλώσσας μας, για το πώς μιλούν οι νέοι κ.λπ. Στις γραμμές που ακολουθούν θα προσπαθήσω να εξηγήσω τι σημαίνει γλωσσολογικά η λεγόμενη κακοποίηση τής γλώσσας.

 Θα ήταν εκτός πραγματικότητας, αν πίστευε κανείς ότι η σημερινή κατάσταση τής γλώσσας μας (γνώση - χρήση - αξιοποίησή της) είναι ό,τι πρέπει ή ό,τι θα θέλαμε να είναι. Θα ήταν εκτός πραγματικότητας, αν δεν αναγνώριζε ότι υπάρχουν ουσιώδη προβλήματα.[...] Αλλο τόσο όμως είναι εκτός πραγματικότητας, όποιος δεν βλέπει ότι η γλώσσα μας βρίσκεται στον σωστό δρόμο και βελτιώνεται σταδιακώς. Ενας μέσος μαθητής σήμερα μπορεί να συντάξει ένα κείμενο γλωσσικά καλύτερο ­πιο δηλωτικό, πιο επικοινωνιακό, πιο συγκροτημένο­ από το κείμενο που θα συνέτασσε ο αντίστοιχος μαθητής πριν από μερικές δεκαετίες (συνήθως ένα κείμενο έντονα βερμπαλιστικό, συχνά κακοδιατυπωμένο, σε μια γλωσσική μορφή που δεν του ήταν τόσο οικεία, με γλωσσική συνήθως δυσκαμψία και μειωμένη επικοινωνιακή δύναμη).[...]

 [.....]Θα πρέπει να αναζητηθούν οι πραγματικές δυσκολίες και αδυναμίες στη χρήση τής γλώσσας μας. Πρέπει να καταλάβουμε ότι το σημερινό παιδί, το «παιδί τής τηλεόρασης» δεν μπορεί εξ ορισμού παρά να έχει μειωμένη ικανότητα στη χρήση τής γλώσσας. 

 Αν έχουμε το παιδί μας εκτεθειμένο για πολύ στη βλαπτική επίδραση κακής τηλεοπτικής γλώσσας, 

αν έχει περιορισμένα διαβάσματα καλής χρήσης τής γλώσσας, 

αν η γλώσσα που ακούει στο οικογενειακό και φιλικό του περιβάλλον είναι υποβαθμισμένη κ.τ.ό., είναι φυσικό να έχει προβλήματα στη γλωσσική του έκφραση ­ γραπτή και προφορική. 

Και γλώσσα είναι [...] 

ποια λέξη θα επιλέξει κάθε φορά ανάμεσα στο συνέπεια και το επίπτωση, ανάμεσα στο επίδραση, επιρροή και επήρεια ή ανάμεσα στον κόπο, τον μόχθο και την κούραση.

 Γλώσσα είναι αν θα συντάξεις σωστά μια πρόταση και αν θα χρησιμοποιήσεις τους σωστούς γραμματικούς τύπους στη σωστή τους κάθε φορά θέση. Και πάνω απ' όλα γλώσσα είναι το να μπορείς να συνθέσεις σωστά ένα κείμενο: με πληρότητα νοημάτων, με νοηματική και γλωσσική αλληλουχία και με επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα, να μπορείς δηλ. να γίνεις κατανοητός από τον ακροατή/αναγνώστη σου και να επιτύχεις τον σκοπό για τον οποίο χρησιμοποίησες το κείμενό σου (προφορικό ή γραπτό). Η σύνταξη κειμένων προφορικών και γραπτών (το να μιλάς δηλ. και να γράφεις) είναι μια δύσκολη, απαιτητική, λεπτή και σύνθετη διανοητική ικανότητα, κατ' εξοχήν δημιουργική, μια τέχνη και μια τεχνική που χρειάζεται καλούς δασκάλους, μεγάλη άσκηση, ευρύτερη καλλιέργεια και συνεχή επαφή με πρότυπα γλώσσας, με κείμενα γραμμένα ή ειπωμένα από ανθρώπους που έχουν, με τη σειρά τους, κατακτήσει οι ίδιοι σε εξαιρετικό βαθμό αυτή την ικανότητα.

 Επομένως, κακοποίηση τής γλώσσας σημαίνει, στην πραγματικότητα, αδυναμίες, ελλείψεις και κενά στην απόκτηση αυτής τής πολύ σύνθετης ικανότητας που μόλις περιγράψαμε. Δεν είναι θέμα κάποιων λέξεων ή κάποιων γραμματικών τύπων ή μερικών κανόνων ορθογραφίας! Αν ίσχυε αυτό, η κατάκτηση τής γλώσσας θα ήταν πολύ απλή υπόθεση, πράγμα που είναι προφανές ότι δεν συμβαίνει.

 Συμπέρασμα: Το ξεπέρασμα τής κακοποίησης τής γλώσσας, η αντιμετώπιση αυτού τού σύνθετου φαινομένου απαιτεί όχι μόνο 

κατάλληλη γλωσσική εκπαίδευση στο σχολείο με βασικό στόχο τη σύνταξη και κατανόηση απαιτητικών κειμένων, αλλά και

συνεχή διαβάσματα και ακούσματα γλωσσικά, δηλ. συνεχή επαφή με πρότυπα ποιοτικής αξιοποίησης τής γλώσσας και, βεβαίως,

συχνή, σκληρή και επίμονη άσκηση.

Θα το ξαναπώ και μ' αυτή την ευκαιρία: η κατάκτηση τής γλώσσας είναι έργο ζωής, που αρχίζει με τις πρώτες λεξούλες τού παιδιού και συνεχίζεται επίπονα σε όλα τα στάδια και τα χρόνια τής ζωής τού ανθρώπου. Γι' αυτό και κανένας μας ­με πρώτον τον γράφοντα­ δεν μπορεί να καυχηθεί πως κατέχει σε τέλειο βαθμό τη γλώσσα. Περισσότερο ή λιγότερο έντονα περνάμε όλοι μία διά βίου μαθητεία στη γλώσσα και όσο συντομότερα συνειδητοποιήσουμε το γεγονός αυτό, τόσο καλύτερα θα γνωρίσουμε και θα μάθουμε να αξιοποιούμε τη γλώσσα μας.

                                                                                              Γ. Μπαμπινιώτης

                                                                                           Το Βήμα: Νέες Εποχές, σ. 45, 29/7/2001

 Απόσπασμα συνέντευξης του καθηγητή Γλωσσολογίας, Γ. Μπαμπινιώτη, στην Εφημερίδα ΠΟΝΤΙΚΙ ΑRΤ και στο δημοσιογράφο Ξενοφώντα Μπρουντζάκη, Ιούλιος 2010


► Κύριε καθηγητά, έχετε ακούσει μεγαλύτερη ανοησία απ’ το ότι «μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις»;
Γ.Μ. Η φράση αυτή πρέπει να εκληφθεί ως αντίδραση (με έντονο το στοιχείο τής υπερβολής) στην ηγεμονία τού λόγου. Τίποτε, καμιά εικόνα δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον ζωντανό λόγο, όταν εκφέρεται σωστά, μεστά και αποτελεσματικά. Βεβαίως, ένα θέμα είναι πάντοτε τι περιμένει κανείς από την επικοινωνία, είτε με την εικόνα είτε με τον λόγο. Μπορεί η εικόνα, καθ’ υπερβολή πάντοτε, να ισοδυναμεί ίσως με χίλιες λέξεις, αλλά μη ξεχνάμε ότι υπόκειται και σε χίλιες ερμηνείες, αφού ο εικαστικός κώδικας είναι εγγενώς πολύσημος και λειτουργεί πάντα συνειρμικά. Αντιθέτως, η γλώσσα εξ ορισμού έχει σκοπό ν’ αποκαλύπτει τη σκέψη τού ομιλητή όσο πιο πιστά γίνεται και να περιορίζει δραστικά τα περιθώρια παρερμηνείας.

► Μιας και το έφερε η κουβέντα, δεν νομίζετε ότι στην εποχή τής εικόνας υποχώρησε κατά πολύ το γλωσσικό αισθητήριο;
Γ.Μ. Ναι, αυτό έχει πράγματι συμβεί. Όχι όμως ως κανονική και αποδεκτή λειτουργία ή ως μοιραία εξέλιξη, αλλά ως απόκλιση. Η εικόνα σήμερα κυριαρχεί – κυρίως μέσα από την τηλεόραση – εις βάρος τού έντυπου λόγου (εφημερίδων, περιοδικών) αλλά και τού ηλεκτρονικού λόγου (ραδιοφώνου). Έτσι συμβαίνει το αναμενόμενο : όσο μειώνεται η παραγωγή και η πρόσληψη λόγου, δηλ. τα κείμενα που διαβάζουμε και ακούμε, τόσο υποχωρεί και η αίσθηση, το γλωσσικό αισθητήριο για μια δημιουργική χρήση τής γλώσσας που είναι πάντοτε το ζητούμενο. Θα το πω σκληρά: όπου, όταν και όσο κυριαρχεί η εικόνα, εκεί σε ανεξέλεγκτο συχνά βαθμό υποφέρει η γλώσσα. Και εννοώ την ποιότητα τής γλωσσικής μας επικοινωνίας στον προφορικό και τον γραπτό μας λόγο.

► Ένας άνθρωπος με περιορισμένο λεξιλόγιο μπορεί να είναι πλούσιος στο περιεχόμενο και στις δυνατότητες τής σκέψης του;
Γ.Μ. Όχι. Είναι γνωστό και καθολικά σχεδόν αποδεκτό ότι η γλωσσική καλλιέργεια συμβαδίζει με τη νοητική καλλιέργεια τού ανθρώπου. Η ρήση τού Ludwig Wittgenstein «ο κόσμος μου είναι η γλώσσα μου» ισχύει απολύτως. Είναι κανόνας : όσο περιορίζει κανείς το λεξιλόγιο των ανθρώπων τόσο περιορίζει τον πλούτο και τις δυνατότητες λειτουργίας και έκφρασης τής σκέψης τους. Αυτό προσπάθησε να δείξει, σε ακραία βεβαίως μορφή, ο George Orwell με τη Νέα Ομιλία του (Newspeak), απόλυτα περιορισμένη και ελεγχόμενη από ένα φανταστικό καταπιεστικό ολοκληρωτικό καθεστώς που στερεί από τον άνθρωπο την ελευθερία του, άρα και την ελευθερία τής σκέψης και τού λόγου του.

 ► Οι σύγχρονες μορφές επικοινωνίας δημιούργησαν στη χώρα μας μια «νέα» γραφή την οποία ονομάσαμε γκρηγκλις. Η συντριπτική πλειοψηφία των μηνυμάτων που ανταλλάσσονται στα κινητά και στους υπολογιστές έχει πλέον καταργήσει τα ελληνικά…Έχουμε λόγο να ανησυχούμε ή μήπως να χαιρόμαστε;
Γ.Μ. Λόγο να χαιρόμαστε δεν έχουμε. Γενικότερα, η κατάσταση σήμερα δεν ενθαρρύνει εκρήξεις χαράς ! Αλλά δεν χρειάζεται και να θρηνούμε για τα Ελληνοαγγλικά μας (greeklish). Το να χρησιμοποιούν οι νέοι, κυρίως, στην ηλεκτρονική τους επικοινωνία το λατινικό αλφάβητο για ν’ αποδώσουν την ελληνική γλώσσα δεν είναι προς θάνατον. Αν τους πείσουμε, δεν κοστίζει τίποτε να χρησιμοποιήσουν την ελληνική γραμματοσειρά, την οποία άλλωστε χρησιμοποιούν συχνά σε πολλές άλλες μορφές επικοινωνίας τους. Στο κάτω κάτω μεγαλύτερη δυσκολία έχουν όταν πάνε να αποδώσουν με τη λατινική γραφή το θ, το χ, το β, το γ, το δ, το αι, το ει κ.λπ., παρά να γράψουν με την ελληνική γραμματοσειρά και την ελληνική ορθογραφία. Ευτυχώς, δεν κινδυνεύoυν από τα Greeklish η ποιότητα τής γλώσσας μας και η ίδια η γλώσσα. Το σχολείο, τα διαβάσματα, τα ακούσματα, η υποβάθμιση τής αξίας τής γλώσσας είναι αυτά που προκαλούν μείζον πρόβλημα.
Επ’ ευκαιρία, ας το πούμε κι αυτό. Το «Greeklish» είναι ένας ατυχής όρος, αφού στην πραγματικότητα δεν δηλώνει ανάμιξη ελληνικής και αγγλικής γλώσσας στην επικοινωνία, αλλά χρήση στη θέση τού ελληνικού αλφαβήτου τού (ελληνικής προέλευσης) λατινικού αλφαβήτου, στο οποίο δεν γράφεται μόνο η Αγγλική, αλλά και η Γαλλική και η Γερμανική και τόσες άλλες γλώσσες. Μιλάμε δηλαδή για τα Ελληνολατινικά μας, για την ελληνική πάντοτε γλώσσα γραμμένη όμως με λατινικούς χαρακτήρες. Αν αυτό ανοίγει την όρεξη για μια γενίκευση τού λατινικού αλφαβήτου εις βάρος τού ελληνικού, αυτό θα ήταν μια άλλη τραγική ιστορία που ευτυχώς δεν συζητείται σοβαρά από κανέναν.

2η  Ενότητα


Στην ενότητα αυτή θα ασχοληθούμε με θέματα που αφορούν τη ΓΛΩΣΣΑ. Για αρχή, σας προτείνω ένα καλό  και έγκυρο λεξικό, το οποίο μπορείτε να συμβουλεύεστε από τον υπολογιστή σας:

http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/


 Και ένα απόσπασμα  από άρθρο στο διαδίκτυο,  με τίτλο "Η αξία της Ελληνικής γλώσσας":
 

Hellenic Quest λέγεται ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικής εκμάθησης της Ελληνικής που το CNN άρχισε να διανέμει παγκοσμίως και προορίζεται σε πρώτο στάδιο για τους αγγλόφωνους και ισπανόφωνους....

Η μέθοδος διδασκαλίας συνίσταται στην προβολή πληροφοριών στην οθόνη του Η/Υ με ταυτόχρονη μετάδοση ήχου και κινούμενης εικόνας.. 

Το πρόγραμμα παράγεται από τη μεγάλη εταιρία Η/Υ Apple, o Πρόεδρος της οποίας Τζον Σκάλι είπε σχετικά: Αποφασίσαμε να προωθήσουμε το πρόγραμμα εκμάθησης της Ελληνικής, επειδή η κοινωνία μας χρειάζεται ένα εργαλείο που θα της επιτρέψει ν' αναπτύξει τη δημιουργικότητά της, να εισαγάγει καινούριες ιδέες και θα της προσφέρει γνώσεις περισσότερες απ' όσες ο άνθρωπος μπορούσε ως τώρα να ανακαλύψει. 

Με άλλα λόγια, πρόκειται για μιαν εκδήλωση της τάσης για επιστροφή του παγκόσμιου πολιτισμού στο πνεύμα και τη γλώσσα των Ελλήνων.

Άλλη συναφής εκδήλωση: Οι Άγγλοι επιχειρηματίες προτρέπουν τα ανώτερα στελέχη να μάθουν Αρχαία Ελληνικά επειδή αυτά περιέχουν μια ξεχωριστή σημασία για τους τομείς οργανώσεως και διαχειρίσεως επιχειρήσεων. 

Σε αυτό το συμπέρασμα ήδη οδηγήθηκαν μετά από διαπιστώσεις Βρετανών ειδικών ότι η Ελληνική γλώσσα ενισχύει τη λογική και τονώνει τις ηγετικές ικανότητες.

Γι' αυτό έχει μεγάλη αξία, όχι μόνο στην πληροφορική και στην υψηλή τεχνολογία, αλλά και στον τομέα οργανώσεως και διοικήσεως .. 

Αυτές οι ιδιότητες της Ελληνικής ώθησαν το Πανεπιστήμιο Ιρμάιν της Καλιφόρνια να αναλάβει την αποθησαύριση του πλούτου της. Επικεφαλής του προγράμματος τοποθετήθηκαν η γλωσσολόγος -Ελληνίστρια- Μακ Ντόναλι και οι καθηγητές της ηλεκτρονικής Μπρούνερ και Πάκαρι.

Στον Η/Υ Ίμυκο αποθησαυρίστηκαν 6 εκατομμύρια λεκτικοί τύποι της γλώσσας μας όταν η Αγγλική έχει συνολικά 490.000 λέξεις και 300.000 τεχνικούς όρους, δηλαδή σαν γλώσσα είναι μόλις το 1/100 της δικής μας. 

Στον Ίμυκο ταξινομήθηκαν 8.000 συγγράμματα 4.000 αρχαίων Ελλήνων και το έργο συνεχίζεται. 

Μιλώντας γι' αυτό ο καθηγητής Μπρούνερ είπε: Σε όποιον απορεί γιατί τόσα εκατομμύρια δολάρια για την αποθησαύριση των λέξεων της Ελληνικής απαντούμε:

Μα πρόκειται για τη γλώσσα των προγόνων μας. Και η επαφή μας μ' αυτούς θα βελτιώσει τον πολιτισμό μας .

Οι υπεύθυνοι του προγράμματος υπολογίζουν ότι οι ελληνικοί λεκτικοί τύποι θα φθάσουν στα 90 εκατομμύρια, έναντι 9 εκατομμυρίων της λατινικής.  

                                                                                                   Πηγή: Ελληνική Φιλολογία ΑΠΘ
                                                      http://ellinikifilologiaauth.blogspot.gr/2011/05/blog-post.html